Ongetwijfeld kent u voorbeelden die gevangen kunnen worden onder de term ‘procesindustrie’, met zijn activiteiten op het gebied van grondstoffenwinning, de petro-, bulk- en fijnchemie/chemicaliën inclusief opslag, de farmaceutische- en voedingsmiddelen productie of de staal- en aluminiumproductie.
De term ‘proces’ slaat daarbij op alles wat nodig is om de gewenste producten te kunnen maken en te verkopen: aanvoer van grondstoffen, energie, de fabrieken, opslag, transport, en natuurlijk ook de bedrijfsprocessen voor logistiek, technisch- en managementpersoneel, opleiding en training, financiën, inkoop en verkoop, bouw, verbetering en onderhoud van fabrieken, etc.
Vaak zijn deze industrieën wereldwijd georganiseerd: multinationale bedrijven, met grootschalige en complexe installaties, en waarin niet zelden gevaarlijke stoffen (voor mensen en/of ons leefmilieu) worden gebruikt en/of gemaakt. Gevaarlijk voor mensen als stoffen bijvoorbeeld ongewenst en onbedoeld vrijkomen uit installaties en wanneer die stoffen brandbaar of giftig zijn, of onze gezondheid kunnen aantasten; gevaarlijk voor het milieu als stoffen de lucht, het water of de bodem en alles wat daarin leeft kunnen verontreinigen en aantasten.
Het ligt misschien voor de hand te denken dat we deze stoffen dan maar beter niet kunnen gebruiken of produceren, maar zo eenvoudig is het meestal toch niet.
Ook in ons dagelijkse leven zijn er talloze voorbeelden van gevaren te noemen, waar we ons meer of minder bewust van zijn. Schoonmaakmiddelen zijn nuttige producten die in alle huishoudens voorkomen; echter, de waarschuwing ‘buiten bereik van kinderen houden’ maakt ons attent op de gevolgen van ondeskundig gebruik ervan, bijvoorbeeld bij inslikken, contact met huid, ogen of bij inademing.
Benzine is een nuttig product waarmee we onze auto’s kunnen laten rijden omdat het brandbaar is. Diezelfde brandbaarheid kan echter grote gevaren met zich meebrengen bij het tanken omdat het makkelijk verdampt en ontstoken kan worden door een brandende sigaret; de borden met ‘roken verboden’ staan er niet voor niets! En waarom moet de motor afgezet worden tijden het tanken?
Nu is dit voorbeeld van een tankstation waar ‘open vuur’ verboden is, een eenvoudig en voor de meeste mensen begrijpelijk verbod dat goed nageleefd kan worden door je aan de regels te houden: roken verboden, geen lucifers aansteken, motor afzetten, etc. Hou je je hier niet aan, dan loop je zelf als eerste waarschijnlijk nog het grootste gevaar. Maar waarom lopen mensen, ondanks alles wat ze weten over de gevaren van brandspiritus, helaas toch altijd weer brandwonden op als ze die spiritus op de hete kolen van de barbecue gooien? En waarom verschijnen er soms nog producten op de markt, zoals een ondeugdelijk stoomstrijkijzer, waardoor je gevaar loopt op verbranding van ledematen, of op een elektroschok door kortsluiting?
Dit soort vragen zullen we dus steeds maar weer moeten beantwoorden om te begrijpen hoe de veiligheid in ons dagelijkse leven verbeterd kan en moet worden. In de industrie zijn alle gevaren die met de processen verbonden zijn om uiteenlopende redenen lang niet altijd zo duidelijk ‘zichtbaar’. Wáár in een raffinaderij de benzine, kerosine, LNG en andere brandstoffen zich bevinden is aan de buitenkant meestal niet te zien. Sommige apparaten moeten heel heet gemaakt worden tijdens de productie, bijvoorbeeld een naftakraker, andere heel koud, bijvoorbeeld bij de gekoelde opslag van LNG. Maar als dat nu niet goed gaat met die temperaturen, bijvoorbeeld door een storing in een koelmachine?
En soms gebeurt er dus iets onverwachts, zoals een lekkage. Een lekkage van een waterleiding is misschien nog niet zo erg, maar wat te denken als het gaat over hete stoom? Om nog maar te zwijgen van een giftige stof die ontsnapt uit een opslagtank. De mensen die de installaties bedienen, de operators, moeten goed weten wat ze in zo’n geval kunnen verwachten en moeten doen. Kennis en ervaring speelt daarom een belangrijke rol. Maar dat gaat natuurlijk niet zomaar; kennis van de installaties en de stoffen, hoe te handelen tijdens de normale bedrijfsvoering, maar ook tijdens bijzondere omstandigheden als starten en stoppen, storingen, lekkages, etc. moet geleerd worden. Ook het onderhoudspersoneel, de mensen die de fabrieken onderhouden bij storingen, of tijdens een stop als apparaten stilstaan en bekeken moeten worden op bijvoorbeeld onverwachte slijtage of defecten, spelen hierin een belangrijke rol die aangeleerd en steeds getraind moet worden.
Feitelijk zoals de monteur die je auto onder handen neemt tijdens een onderhoudsbeurt: niet alleen moet de monteur de werkzaamheden kunnen uitvoeren aan je vijf jaar oude auto, ook de nieuwste modellen hebben onderhoud nodig. Met wat pech heeft uw nieuwe auto misschien ook een ‘kinderziekte’, wat weer nieuwe kennis vaardigheden van de monteur vraagt. Het garagebedrijf zal er dus voor moeten zorgen dat de monteur hiervoor opgeleid wordt.
Het begrip ‘kinderziektes’ geeft al aan dat lang niet alles wat wij produceren en gebruiken in het dagelijkse leven vanaf het allereerste moment probleemloos en zonder storingen functioneert; denk alleen al aan het uit de markt terugroepen van nieuwe smartphones, of auto’s van een nieuw model, en zelfs etenswaren uit de supermarkt.
Dit speelt ook in de procesindustrie; reden om zeer veel en diepgaand aandacht te besteden aan het veiligheidsontwerp en de bouw van het proces, of het nu gaat om een chemische fabriek, de aardoliewinning op zee of de productie van een nieuw geneesmiddel.
